tesis, 1926’da Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) kabulünden 1967’de 903 sayılı Vakıflar Kanunu’nun kabulüne kadar geçen sürede “vakıf” yerine kullanılan terim.
Daha Cumhuriyet’in ilanından önce vakıf kurumunun kötüye kullanıldığı yolunda olumsuz görüş ve değerlendirmeler dile getirilmekte, vakıfların hukuki statülerine ilişkin yeni düzenlemelerin gereği tartışılmaktaydı. Bu tartışmaların sürdüğü Cumhuriyet döneminde vakıflar üzerinde denetimin sağlanması, yönetimlerinin merkezileştirilmesi ve kuruluş amaçları dışında faaliyet gösterenlerin tasfiyesi amacıyla TMK’da vakıflarla ilgili yeni düzenlemelere gidildi. Yasanın 73-81. maddelerinde yer alan bu düzenlemelerde “vakıf” yerine “tesis” terimi kullanılıyor ve tesis, “bir malın belirli bir amaca tahsisi” olarak tanımlanıyordu. Tesis teriminin kullanılmasının nedeni olarak, vakıf sözcüğünün “alıkoymak, durdurmak” anlamına da işaret edilerek, bu kurumun İslam toplumlarında ekonomik potansiyelleri atıl duruma soktuğu ve bu toplumların ekonomik açıdan geri kalmalarına yol açtığı görüşü ileri sürülmüştür. Geçmişte vakıflarla ilgili olarak yaşanan olumsuzluklar bu tercihin bir diğer nedenini oluşturmuştur.
1926-67 arasındaki 41 yıllık dönemde 202 adet tesis kurulmuştur. Bu dönemde görece az sayıda “tesis” kurulmasının dönemin ekonomik koşullarından ve TMK’yla getirilen düzenleme ve denetlemelerden kaynaklandığı söylenebilir. Bu dönemde kurulan tesislerden 165’i (yüzde 83) 2009 yılında faaliyetlerini sürdürmekteydi.
TMK’ya göre tesisler, “tesis senedi” veya “vasiyetname” ile kurulabiliyor; Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce yönetilenler “mazbut” tesis olarak, yönetimi kurucusuna ve soyuna ait olanlar “mülhak” tesis olarak adlandırılıyordu. Yasada, tesisler kuruluş amaçlarına göre “aile tesisleri” ve “dini tesisler” olarak sınıflanmıştır. Bunlara ek olarak “eğitim”, “sağlık” vb amaçlarla da tesisler kurulmuştur.
1967 tarihli Vakıflar Kanunu’nda bu kurum için yeniden “vakıf” terimi kullanılmaya başlamıştır. (Ayrıca bkz. vakıf)