Özdoğan, Mehmet (Celal) (d. 30 Mayıs 1943, İstanbul), 2008 yılında Vehbi Koç Ödülü’nü alan arkeolog. Marmara Bölgesi’nin tarihöncesi arkeolojisi alanındaki çalışmalarıyla tanınmıştır.
1963 yılında Robert Kolej’i bitiren Özdoğan, 1969’da İstanbul Üniversitesi (İÜ) Edebiyat Fakültesi Prehistorya Kürsüsü'nden mezun oldu. Eğitim gördüğü kürsüde 1970’te kadrosuzluk nedeniyle “fahri asistan” olarak çalışmaya başladı, 1979 yılında “Fikirtepe” başlıklı çalışmasıyla doktora derecesini aldı. 1994 yılında aynı fakültede Prehistorya Anabilim Dalı’nda profesörlüğe yükseldi ve 2010’da emekli olana kadar bu görevini sürdürdü.
Meslek yaşamının ilk dönemlerinde Çayönü (Batman) kazılarında ve ODTÜ Keban ve Aşağı Fırat projelerinde görev alan Prof. Özdoğan, arkeolojik yüzey araştırmalarına getirdiği yöntemlerle yeni bir model geliştirdi, ilk üretim topluluklarının Anadolu’dan Güneydoğu Avrupa’ya yayılımlarını araştırdı. Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Sektörü ve Kültür Envanteri’nin (TÜBA-TÜKSEK) oluşmasına katkıda bulundu. Marmara Bölgesi’nde, özellikle de Trakya’da gerçekleştirdiği Yarımburgaz Mağarası (İstanbul), Tilkiburnu ve Taşlıcabayır (Kırklareli), Pendik (Pendik) Neolitik dönem, Toptepe (Tekirdağ) ve Hocaçeşme (Edirne) kazıları bölgenin tarihöncesi kültürlerini somut verilerle ortaya koydu. Anadolu ve Balkan kültürleri arasındaki kültürel iletişimin yalnızca göçle değil, aynı zamanda kültürel adaptasyon ve bilgi aktarımıyla da gerçekleştiğini gösterdi.
Prof. Özdoğan’ın üzerinde yoğunlaştığı bir diğer alan da, bir bilim dalı olarak arkeolojinin tarihsel gelişimi, arkeoloji politikalarının oluşturulması ve bunun topluma aktarılmasında “kültürel miras yönetimi” olmuştur. Bu kapsamda uluslararası arkeoloji birliklerinde ve çalışma gruplarında, dünya arkeolojisi içinde Türk arkeolojisinin yeri konusunda yeni bir tartışma platformu başlatmıştır.
TÜBA (2002-11), Bilim Akademisi (2011) ve ABD Ulusal Bilimler Akademisi (2005) asli üyesi olan Prof. Özdoğan, 2001 yılında TÜBA Hizmet Ödülü’nü aldı. 2008 yılında da “Marmara Bölgesi tarihöncesi arkeolojisi alanına katkılarından dolayı”, kültür alanında verilen Vehbi Koç Ödülü’ne layık görüldü.
Prof. Özdoğan’ın başlıca yapıtları arasında Aşağı Fırat Havzası 1977 Yüzey Araştırmaları (1977), Neolithic in Turkey (Türkiye’de Neolitik; 1999), Türk Arkeolojisinin Sorunları ve Koruma Politikaları (2001), Güneydoğu Anadolu’nun Kültür Tarihindeki Yerine Farklı Bir Bakış (2003), Arkeolojinin Politikası ve Politik Bir Araç Olarak Arkeoloji (2006), Batı Düşünce Sistemi İçinde Arkeolojinin Yeri ve 21. Yüzyılda Yeni Arayışlar (2008) ve Arkeolojik Kazılar: Bilimsel Çalışma mı? Toprak Hafriyatı mı? (2011) sayılabilir.