Vehbi Koç Vakfı

Hayatımda elde edebildiğim başarıyı Allah’a, yurduma, değerli çalışma arkadaşlarımın işbirliğine ve çalışma sevgime borçluydum. Kurduğumuz Koç Grubu şirketleri gelişirken, kafamda iki büyük amaç olgunlaşmıştı. Bunların biri, uzun yılların emeği olan şirketlerimizi süreklilik ve verimli çalışmayı sağlayacak şekilde yeniden düzenlemekti. Bu amaçla holding şirketimizi kurduk. İkinci amacım da sosyal hizmet ve bağışlarımızı kurumlaştırmak ve böylece bunların benden sonra da sürekliliğini sağlamaktı. Bu ikinci amacım Vehbi Koç Vakfı’nı kurduğum zaman gerçekleşti.
 
Vehbi Koç Vakfı’nın ana sözleşmesini 17 Ocak 1969 günü noter huzurunda imzaladım. Tanıklar, bu işe çok emeği geçmiş olan Hulki Alisbah ve Aydın Bolak’tı. Ailem ve iş arkadaşlarımın önünde yapılan bu sade törende Koç Holding adına olan 12 milyon liralık hisse senedini Vakfa bağışladım. Artık Vakıf kendi gelirleriyle sosyal hizmetlerini yerine getirebilecekti.
 
İmza töreninde aşağıdaki konuşmayı yaptım. Konuşmamda bu amaç için yaptığımız 18 yıllık çalışmalarının tarihçesini anlatmaya çalıştım:

“Sayın mesai arkadaşlarım ve aile efradım,

Bugün benim için mutlu bir gündür. Uzun yıllardır kurmayı tasarladığım Vakfın resmi senedini Sayın Noter Kemal Türkoğlu ve şahitlerin huzurunda imza etmiş bulunuyorum. Hayatım müddetince bu Vakfın iyi işlemesine ve maksadını tahakkuk ettirmesine çalışacağım. Benden sonra da gerek aile efradımdan, gerekse mesai arkadaşlarımdan aynı şeyi bekliyor ve rica ediyorum.

Bu münasebetle bende Vakıf fikrinin nasıl doğduğundan ve Vakfın kuruluş tarihçesinden kısaca bahsetmek isterim.

Babam, dedelerimin Ankara’da kurdukları İbadullah Vakfı’nın mütevellisi idi. Koç ailesinin şeceresini, bu vakfın senedinin Evkaf Umum Müdürlüğü’ndeki dosyalarından temin ettim. Türkiye’mizde birçok kabiliyetli işadamlarının yetiştiklerini, büyük ticarethaneler kurduklarını ve kurucularının ölümlerinden sonra bu ticarethanelerin kısa zamanda yıkılıp kaybolduklarım gördüm. Bugün memleketimizde asırlık bir şirkete rastlanmaz. Avrupa’nın büyük memleketleri ve Amerika’ya yaptığım seyahatlerde birçok büyük müessesenin yaşadığını ve bilhassa Amerika’da binlerce irili ufaklı vakıf olduğunu gördüm ve 1928 senesinden beri çalıştığım Ford Kumpanyası’nın kurucusu Henry Ford’un müesseseyi yaşatmak için Ford Vakfı’nı kurduğunu öğrendim.
1949 senesinin son aylarında teşkilatımıza katılan Sayın Hulki Alisbah’a benim de bu şekilde bir vakıf kurmam hususundaki düşüncelerimi anlattım. O zamanki Hukuk Müşavirimiz rahmetli Cafer Tüzel’le bu mevzu üzerinde muhtelif konuşmalar yaptık. Sayın Alisbah, 1951 senesinde Karadeniz’e yaptığımız bir vapur seyahatinde bugün dosyada bulunan Vakıf Resmî Senedi Projesi’ni hazırladı, bu tarih vakıf kurma teşebbüsümüzün başlangıç tarihi addedilebilir.

Dünyanın bin türlü hali ve ihtimali karşısında varlığımın önemli bir kısmını vakfa tahsis ederken, bundan ilerde ailemin de kısmen faydalanmasını bir babalık vazifesi addetmişimdir.

Fakat Medenî Kanun’un aile vakıflarının hayır işleriyle dahi telif edilemeyeceği hakkındaki sert hükmü hepimizi şaşırttı. Vakıf işlerinde bilgi ve ihtisası herkesçe tanınmış olan rahmetli Ord. Prof. Ebülula Mardin’le bir hukukî istişare yapmak lüzumunu hissettik. Kendileri bu istişareye rahmetli Ord. Prof. Sıddık Sami Onar ile o zaman Ticaret Mahkemesi Reisi olan Prof. Tahir Çağa’yı da iştirak ettirdiler.
Bu heyet kanunî mevzuatı ve hazırladığımız Resmî Senet Projesi’ni tetkik ettikten sonra bize, ailenin de düşündüğümüz ölçüde faydalanabileceği bir vakfın imkânsızlığını teyit ederek aileyi “mürtezika” (maaşlı) hükmüne düşürecek bir asgarî hisseyle vakıf kurmak imkânını bildirdi. Bu takdirde onların istikbalini sağlamak için uzun ve yorucu bir emekle kazandığım varlıktan kendilerini mahrum etmek icabedecekti ki, buna kendimde hak görmedim yahut da vakfı “mahfuz hisse”den artan ölçü nispetinde daraltmak icabediyordu ki, bu da özlediğimiz hacimde bir vakfa imkân vermiyordu. O sıralarda Medenî Kanun’un tadili için Yargıtay üyeleri ve profesörlerden müteşekkil bir komisyon, Adalet Bakanlığı’nda çalışmalar yapıyordu. Medenî Kanun’un “tesis” kelimesiyle ifade ettiği vakıf hükümlerini çok müphem ve eksik bırakan maddelerinin, memleketimizde asırlardan beri teessüs etmiş ve geleneklerimize uygun vakıf sistemine yakışacak şekilde tadili için gerek hükümet, gerekse bu komisyon nezdinde teşebbüslerde bulunuldu. İki veya üç defa zamanın Başbakanı Adnan Menderes’e bunu açtım, beni haklı buldu ve Adalet Bakanı’yla temas etmek talimatını verdi.
Bu temaslar o kadar uzun sürdü ki, rahmetli Cafer Tüzel ve Hulki Bey’le birlikte iki ayrı Adalet Bakanı’yla görüştük. Düşüncelerimizi anlattık, hazırladığımız projeyi verdik, fakat bütün bu idarî ve hukukî teşebbüslerden faydalı bir sonuç çıkmadı.

1960 Devrimi’nden sonra idarî teşebbüslerimi tekrarladım. O zaman Maliye Bakanı olan Sayın Ferit Melen çok ilgilendi. Maliye Baş Hukuk Müşaviri’ne isteneni temin edecek bir formül bulunması talimatını verdi. Maliye ile Adalet bakanlıkları arasında yazışmalar oldu, yine netice hukukçuların Medenî Kanun’a –aksayan hükümleri de dahil– bir kül olarak sarılmalarıyla müspet bir sonuca varamadı.

Bu arada o zaman Balıkesir Milletvekili olan ve bugün şahit sıfatıyla Resmî Senedi imza etmiş bulunan Sayın Aydın Bolak ve arkadaşları Medenî Kanun’un vakfa ilişkin maddelerini değiştiren bir kanun teklifi hazırladılar. Bay Aydın Bolak’ın bu hazırlığı sistemli oldu. İlk önce Ankara Üniversitesi’nden mütalâa istedi. Bunun için Hukuk Fakültesi’nde tartışmalı bir seminer düzenlendi. Profesörlerden en genç asistanlara kadar bu seminerde fikirler açıkça tartışıldı, hatta Medenî Kanun’daki “tesis” kelimesi yerine eskiden beri bildiğimiz ve kuruluşu tam manasıyla ifade eden “vakıf” kelimesi bu seminerde benimsendi.

Bütün bu resmî formaliteler devam ederken Vakıf Resmî Senedi’mizi olgunlaştırmak için biz de çalışmalarımıza devam ettik. 1966 yılında Sayın Cevat Fehmi Başkut, Aydın Bolak, Prof. Tahir Çağa, Prof. Nurettin Çuhadar, Ahmed Dallı, Ord. Prof. Ekrem Şerif Egeli, Ord. Prof. Sıddık Sami Onar, Kemal Türkoğlu, Prof. Süheyl Ünver ve Bülent Yazıcı’dan müteşekkil büyük bir ilmî ve hukukî heyetin tetkikine sunduk. Bu heyetin mütalâalarını da dikkate alarak Resmî Senedin birçok hükmünü yeniledik. Avrupa ve Amerika’daki Ford, Philips, Thyssen, Rockefeller gibi vakıfları tetkik ettik ve aramızdaki toplantılarla daha da tekâmül ettirmeye çalıştık. Bundan sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulan kanun projesi geçici bir komisyonda müzakere edildi. TBMM gündemine meclisin seçim süresinin biteceği son günlerde alınabildi ve kabul olundu. Bu suretle tasarı kadük olmaktan da kurtuldu. Nihayet 1967’de Senato’dan da geçen kanun, 903 sayı altında Resmî Gazete’nin 24 Temmuz 1967 tarihli nüshasında yayımlandı. Buna rağmen vakfımızın kurulması 1,5 sene daha gecikmiş oldu. Bunun sebebi de, kanunun birçok hükmü bu konudaki tüzüğe bırakmasıydı. Tüzüğün altı ay zarfında neşrini kanunun emretmiş olmasına rağmen, Danıştay’daki tetkikleri hâlâ devam etmektedir.

Kanun vergi muaflığından faydalanacak vakıflar için Bakanlar Kurulu kararını şart kılmıştır. Vakfımız bu vasfı haiz olduğu için bu hükümden istifade ettirilmek üzere yaptığımız müracaat da, evvelâ tüzük beklenerek, sonra da çeşitli bakanlıklardan mütalâa istenerek çok geç neticelendirildi. En sonunda 28 Aralık 1968 tarih ve 6/11114 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla Vakfımız bu muaflığa da kavuştu ve nihayet bugün imza ettiğimiz son metin meydana geldi. Yukarıda izaha çalıştığım veçhile 1951’de başlayan teşebbüsümüz 18 sene sonra tahakkuk etti.
Bir işte başarılı olmak için yılmadan çalışmak ve işin peşini bırakmamak lazım. Biz de bunu yaptık. Bu kanunu çıkarmakta büyük payı olan Sayın Aydın Bolak’a huzurunuzda teşekkür etmeyi bir vazife sayarım. Şuna da eminim ki, benden sonra birçok iş adamı bu şekilde vakıflar kuracak ve memleket bundan büyük faydalar görecektir.

Sözlerime son verirken, bu vakfın Koç ailesine ve topluluğuna, memlekete ve millete hayırlı olmasını diliyorum. Kurulmasında çok emeği geçmiş olan Sayın Alisbah başta olmak üzere, hizmeti geçen bütün arkadaşlarıma candan teşekkürlerimi huzurunuzda ifade etmeyi vazife bilirim. Hayırlı uğurlu olmasını Allah’tan diler, hepinizi sevgi ve saygıyla selamlarım. Bu konuşmamın Vehbi Koç Vakfı ilk İdare Heyeti’nde okunmasını ve ilk zapta geçirilmesini rica ederim.”

Böylece uzun yıllar amaç edindiğim vakıf kurulmuştu. Kurulduğu günden beri bu vakıf öğrencilere burslar vermekte, ayrıca eğitim ve tıp alanlarında toplu yardımlar yapmaktadır.
 
Bundan sonra vakıf artık kendi adına, kendi gelirleriyle bağış yapacaktır. Vakfın gelirlerinin yetmediği konularda onu desteklemekteyim. Sağlığımda bunu sürdürmeye çalışacağım.
Vehbi Koç, Hayat Hikâyem, 4. Bas., Vehbi Koç Vakfı Yayınları, İstanbul, 1983, s. 123-26

Bana bugünkü varlığımı bağışlayan ve bu suretle sağlığımda insanî ve millî bir vazife addederek zevkle yaptığım hayır işlerine ölümümden sonra da adıma devam edilmesine imkân veren yüce Tanrı’ya hamd-ü senâ ederim. Hayatîyetini yüzyıllardan beri en güç şartlar altında ispat eden Türk Milletinin dünya durdukça var olacağına inanarak bu Vakfı ebedmüddet olarak kurmak istediğim için, iktisadî şartlar ve tabii afetlerle kıymetini bazen tamamen kaybedebilecek değerler yerine, günün icaplarına daha seyyaliyetle uyabilecek iktisadî bir varlığı Vakfa esas ittihaz ettim. Bilhassa, Koç Holding gibi ticarî ve sınaî birçok şirketleri şumulüne alan ve bu itibarla riski azalan bir şirketin hisse senetleri ile Vakfı tesis etmeyi tercih eyledim. Allah’ın lütuf ve inayetiyle kurduğum bu vakfı ilk önce vârislerime ve derece derece onların kuşaklarına, iş arkadaşlarıma, sonra da amme nizam ve emniyetini korumakla görevli olan Türkiye Cumhuriyeti Hükümetine tevdi ediyorum. Bütün vârislerimden, yakınlarımdan, iş arkadaşlarımdan ve bu Vakıfla ilgilenecek yurttaşlarımdan, idaresinde görev alacaklardan bu bağışı Türk Milletine yapılmış bir vedia kabul ederek bunu korumalarını ve kuruluş maksatlarına ulaştırmak için en iyi niyetle çalışmalarını bekliyorum. Devletin Teftiş Makamının ve gerektiğinde yetkili mercilerin, mahkemelerin ve âdil hâkimlerimizin karar verirlerken Vakıf gayesinden uzaklaştırılmaması ve mahvedilmemesi için vicdanlarının emrinden ayrılmamalarını istirham ediyorum. Bütün ömrümce süren bir emek ve samimi bir dilekle tahakkuk ettirdiğim bu teşebbüsü tevfikini nasip ederek başarıya ulaştırmasını Allah’tan niyaz eylerim.

Vehbi Koç

Vehbi Koç Vakfı Resmi Senedi’nin Beyoğlu Birinci Noterliği’nde 17.01.1969 tarihinde tanzim ve tasdiki esnasında Vehbi Koç’un yaptığı konuşmanın metnidir.